Łeba nad morzem oraz inne miejscowości

Puck

21 października 2011r.

Na północno-wschodnim cyplu Kępy Puckiej, tuż przy brzegu Małego Morza rozłożyło się miasteczko Puck, zamieszkane w większości przez ludność kaszubską. We wczesnym średniowieczu było osadą targową, położoną w sąsiedztwie grodu, o którego początkach i założycielach nic nie mówią przekazy dziejowe. Puck uchodzi za ośrodek opola, które przekształciło się z czasem w kasztelanię. Pierwszego kasztelana Scibora wymienia dokument z 1271 r., ostatniego Unisława z 1304 r. Z Gdańskiem powiązany był Puck szlakiem handlowym, który w przekazie z 1289 r. określony jest mianem via regia. Wśród uprawianych w Pucku rzemiosł funkcjonowało zapewne korabnic-wo, czyli wyrób statków i łodzi. Wskazuje na to stara nazwa Korabne dla dzielnicy nadmorskiej i Brama Korabna w murach miejskich. W dzielnicy tej czynne były karczmy, spichrze, place składowe na drzewo spławiane do Pucka rzeką Płutnicą, a nawet kaplica św. Barbary, notowana jeszcze w 1561 r. Trudno dziś szukać w miasteczku dzielnicy Korabne na skrawku terenu, na którym znajduje się mały basen portowy i niski pomost oraz niewielka plaża. Zapewne skryły ją wody morskie, bowiem w nich odkryli ostatnio nurkowie rozległe konstrukcje drewniane portu z X Xllł w. zajmującego obszar wielkości 12 ha. Są to zapewne szczątki dawnych budowli portowych. Dodać tu trzeba, iż na terenie Pucka znaleziono kiedyś monety kufickie z IX i X w., co świadczyłoby o dość wczesnych połączeniach handlowych puckiego opola z większymi ośrodkami kupieckimi. Na dużą zamożność kasztelańskiej osady przygrodowej. być może posiadającej już w XIII w. prawa miejskie wskazuje istniejąca, okazała fara. Dolne partie jej monumentalnej, może obronnej wieży pochodzą z czasów panowania książąt pomorskich, przypuszczalnie z 2 poł. XIII w. Do dzisiejszych rozmiarów rozbudowano ją w XIV i XV w. Na kartach historii pojawił się Puck w 1215 r., wymieniony w formie Puyczk i Putzk, a w 1348 r., czyli za czasów krzyżackich nastąpiła lokacja. Po tej dacie wytyczony został rynek i siatka uliczek, a uformowany układ przestrzenny utrzymał się z niewielkimi zmianami do dzisiaj. Miasto otoczone zostało ciągami murów obronnych z basztami i czterema bramami: Gdańską, Młyńską, Rybacką i Wodną albo Korabną. Fosę wypełniały wody rzeczki Walewki (Wałeczki?) poruszające także młyn zamkowy. W miejsce kasztelanii utworzyli Krzyżacy urząd rybicki, mieszczący się najpierw na grodzie, a następnie w murowanym zamku, który podobnie jak w Gdańsku zbudowano na tym samym miejscu. Jego położenie wskazuje nazwa ul. Zamkowej, przy której odsłonięto po wojnie fundamenty krzyżackiej twierdzy. Część z nichzniszczono, niestety, przed kilkunastu laty. Byta ona najpierw siedzibą rybickiego i podległej mu załogi, od 1457 r. Karola Knutsona, wypędzonego z kraju króla szwedzkiego, a następnie polskich starostów, którzy już w XVI w. mieszkali w nowym dworze. Z zamku pozostała w 1565 r. jedynie wieża murowana starodawna dla jakiejkolwiek obrony od nieprzyjaciela, a zwłaszcza od strzelby - jak głosi lustracja z tego czasu. Powiedziano w niej także: zamku nie masz żadnego, jeno dwór za miastem nad morzem zbudowany, przy młynie... Starostami byli tutaj zasłużeni w służbie kraju Kostkowie i Wejherowie oraz król Jan III Sobieski, który jak chce tradycja - jeździł na łowy do Puszcza Darzlubskiej, będącej naówczas siedzibą tura. Ogromnego znaczenia nabiera Puck za panowania Zygmunta Augusta, który polecił zorganizować tu bazę floty kaperskiej. Przez cztery lata, od 1567 do 1571 r. robiła ona z portu puckiego wypady na Bałtyk i konfiskowała statki państw nieprzyjaznych Polsce. Po raz drugi przeżywało miasto koniunkturę w okresie rządów Władysława IV, kiedy budowano twierdze na Mierzei Helskiej, a w Pucku umacniano nadwątlone mury miejskie i otoczono teren zamkowy fortalicjami ziemnymi. Przez jakiś czas czynna tu była stocznia, produkująca statki dla floty królewskiej. Podczas pierwszej i drugiej wojny szwedzkiej przechodził Puck ciężkie oblężenie. W okresie "potopu" usiłowały opanować miasto siły lądowe i morskie Karola Gustawa. Podejmowane w 1655 r. ataki wroga odparto, do czego przyczynił się najwięcej kpt. Szczęsny-Niewiarowski, który przejął dowództwo od zdradzieckiego komendanta załogi Sarbskiego. Tradycja wspomina również zasługi zakonnika ojca Grzegorza i burmistrza Tomasza Rankę. W okresie zaboru pruskiego miasto uległo silnemu zniemczeniu, mury miejskie i budowle zamkowe rozebrano. Senną wegetację mieszkańców przerwały doniosłe wydarzenia polityczne, związane z obejmowaniem przez Polskę terenów nadmorskich. Właśnie w Pucku odbyła się 10 lutego 1920 r. uroczystość symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. W dniu tym dowódca Frontu Pomorskiego. gen. Józef Haller w obecności przedstawiciela rządu min. Ignacego Daszyńskiego, wojewody Stefana Łaszewskiego i tysię-czych tłumów uczestniczył przy wbijaniu pamiątkowej kolumny z napisami, a następnie wjechał na koniu do wody zatoki i wrzucił w nie platynowy pierścień, wyrażając przez to połączenie Rzeczypospolitej z Bałtykiem. Msza św. odprawiona przez kapelana ks. Antosza, przemówienia i salwy armatnie stanowiły kolejne punkty programu. Oddziałowi żołnierzy polskich uczestniczącemu w ceremonii odczytano rozkaz, którego fragment brzmiał: Żołnierze! Winniście czuć się dumni i szczęśliwi, że waszym jest udziałem obejmować ten kraj polski, to polskie Pomorze, te Kaszuby, to morze polskie. Po wyzwoleniu był znów Puck, tak jak za Zygmunta Augusta i Władysława IV, bazą Marynarki Polskiej, a po przeniesieniu jej w 1927 r. do Gdyni stacją Morskiego Dywizjonu Lotniczego, miejscem szkolenia załóg lotniczych. W dniu 1 września 1939 r., około godz. 5.-6 baza tej jednostki została zbombardowana przez hitlerowców. Zginął wówczas dowódca puckiej placówki kmdr. por. E. Szystowski. Czas wojny i martyrologii przypominają pomniki na grobach żołnierzy polskich i radzieckich oraz mogiły 193 zamordowanych w lutym i marcu 1945 r. więźniów Stutthofu. Przed budynkiem szkolnym przy ul. K. Świerczewskiego widnieje na cokole tablica, czcząca pamięć 25 nauczycieli z b. powiatu puckiego, zamordowanych w czasie okupacji. Miasto rozprzestrzeniło się po wojnie daleko poza swoje dawne granice. Liczba ludności wzrosła z 3900 w 1946 r. do 11 000 mieszkańców. Powstały liczne przedsiębiorstwa i zakłady pracy, w tym znane Puckie Zakłady Mechaniczne z około 1000 pracowników, produkujące silniki kutrowe. Rybakom służy basen portowy, niczym nie przypominający dawnej świetności wojennego portu puckiego, w którym stacjonowało ongiś kilkadziesiąt naw floty króla jegomości. Wśród placówek kulturalnych najbardziej interesuje turystów Muzeum Ziemi Puckiej (z działem medycyny ludowej), zorganizowana przez miejscową Stację Wiedzy o Regionie (patrz wykaz muzeów). Mieści się ono w dawnym szpitaliku-przytułku z około 1725 r., najcenniejszym zabytku puckiej architektury świeckiej. Udostępnia również swoje zbiory rybackie Józef Budzisz, miejscowy rybak. Górująca nad miasteczkiem bryła gotyckiego kościoła farnego kryje w swym wnętrzu szereg interesujących dzieł sztuki z XVI—XVIII w. Przygotowano już studium rewaloryzacji starego Pucka.