Łeba nad morzem oraz inne miejscowości

Dzieło pierwszego powojennego półrocza

13 wrzesień 2011r.

Do czasu zakończenia II wojny światowej Pomorze Zachodnie było terenem frontowym i przyfrontowym, podlegającym ogólnym prawom wojennym. Wraz z likwidacją hitlerowskiego panowania zburzony został stary porządek prawno-administracyjny i sprawą najważniejszą stało się utworzenie terenowych polskich władz państwowych. W ich budowie nie można się było opierać - jak w Polsce centralnej — na kadrach miejscowych, bowiem polskiej ludności pozostało na Pomorzu niezmiernie mało, a Polacy przymusowo wywiezieni do Rzeszy na roboty w latach wojny (patrz "Targi niewolników") byli bądź rozproszeni, bądź nie zainteresowani osiedlaniem się na stałe w miastach pomorskich. Organizowanie zatem ośrodków polskiej władzy terenowej było ściśle uzależnione od postępów osadnictwa oraz pomocy województw sąsiednich i władz centralnych. Przywrócone Polsce po drugiej wojnie światowej Ziemie Zachodnie i Północne zostały uchwałą Rady Ministrów z dnia 14 III 1945 r. podzielone na cztery okręgi administracyjne: Śląsk Opolski, Śląsk Dolny, Pomorze Zachodnie wraz z ziemią lubuską i Prusy Wschodnie. Zagospodarowanie Ziem Odzyskanych i ujęcie ich w ramy administracyjne prowadziło Biuro Ziem Odzyskanych przy Urzędzie Rady Ministrów, a następnie Urząd Pełnomocnika Generalnego Ziem Odzyskanych, podległy Ministrowi Administracji Publicznej. Ziemie zachodniopomorskie łącznie z Ziemią Lubuską tworzyły trzeci okręg administracyjny, do którego należało 37 powiatów. Poza obszarami byłych pruskich regencji: szczecińskiej i koszalińskiej w jego skład wchodziły niektóre powiaty byłej regencji frankfurckiej i pilskiej. W lipcu 1945 r. okręg trzeci został zreorganizowany: odłączono od niego większość powiatów byłej regencji frankfurckiej, a przyłączono powiaty: bytowski, słupski, sławieński, człuchowski, miastecki i złotowski, należące pierwotnie do województw gdańskiego i pomorskiego (woj. bydgoskie). W pierwszym, jeszcze wojennym okresie jedynymi władzami lokalnymi były komendantury wojenne, tworzone przez Armię Radziecką i w niektórych wypadkach przez oddziały Wojska Polskiego. Do ich głównych zadań należało zapewnienie ładu, porządku i bezpieczeństwa na zapleczu walczących wojsk. Komendanci wojenni, świadomi tego, że ziemie nad Odrą i Nysą Łużycką są polskie, powoływali tymczasowe organa władzy państwowej, składające się z miejscowych Polaków, żołnierzy powracających z obozów jenieckich i byłych przymusowych robotników. Następny etap tworzenia administracji to powołanie urzędów pełnomocników rządu. Powstały one na szczeblu okręgu (wojewódzkim) i obwodu (powiatowym). W miastach organizowały się zarządy miejskie, a w gminach zarządy gminne. Instytucja pełnomocników, powołana na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 14 marca 1945 r., przetrwała do maja 1946 r. Urząd pełnomocnika okręgowego na Pomorzu Zachodnim powstał w pierwszej połowie kwietnia 1945 r. w Pile, z chwilą przybycia do tego miasta centralnej, administracyjnej grupy operacyjnej. Grupa ta, zorganizowana przez Ministerstwo Administracji Publicznej, stanowiła zalążek wojewódzkich władz administracyjnych. W Pile zorganizowały się też pierwsze wydziały Urzędu Okręgowego oraz Inne urzędy, jak: Kuratorium Okręgu Szkolnego, Komendy Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa. Wkrótce władze wojewódzkie przeniosły się do Szczecina, a potem do Koszalina. Tutaj dokonała się ostateczna organizacja tego urzędu oraz rozpoczął się normalny tok urzędowania. Koszalin był siedzibą władz wojewódzkich do lutego 1946 r. Równolegle z władzami wojewódzkimi kształtowały się organa niższych szczebli. Pomagały w ich tworzeniu sąsiednie województwa, przysyłając wykwalifikowane kadry. Województwo pomorskie pomagało powiatom złotowskiemu, bytowskiemu i wałeckiemu. Poznań organizował osadnictwo na pobrzeżu i przekazał część swych pracowników do kilku powiatów oraz do Szczecina. Łódź wysłała swoje ekipy do Słupska. Rozwinęła się też ciekawa forma osadnictwa patronackiego. Zapoczątkowało ją miasto i powiat Gniezno, obierając sobie za cel osadnictwo koszalińskie. Już w maju w 1945 r. przyjechała tutaj grupa operacyjna, która zajęła się organizowaniem życia polskiego. Z Gniezna brały przykład inne miasta. Wstępny okres organizowania władz polskich trwał do przełomu czerwca I lipca 1945 r. Zamykał ten okres I zjazd pełnomocników obwodowych w Koszalinie w dniach 16-18 czerwca. Ze sprawozdań tego zjazdu wynika, że w każdym powiecie był już wówczas zorganizowany urząd obwodowego pełnomocnika, działały zarządy miejskie, w wielu gminach pracowały polskie zarządy gminne, we wsiach byli już wyznaczeni sołtysi. Kolosalne dzieło budowy podstaw pod polskie życie na ziemi odzyskanej zostało wykonane w zdumiewająco krótkim czasie. Dodać trzeba, że w działalności tej zasłużył się nie tylko aparat państwowy. Czołówkę wśród aktywistów społecznych stanowili udający się na zachód członkowie Polskiej Partii Robotniczej.