Łeba nad morzem oraz inne miejscowości

Park oliwski

21 październik 2011r.

Początki oliwskiego założenia parkowego sięgają zapewne średniowiecza. Już wówczas uporządkowali cystersi otoczenie klasztoru, założyli sady i warzywniki oraz poletka ziół lekarskich. Ujęli także w karby bystre wody Potoku Oliwskiego, który przepływał przez teren klasztorny, założyli stawy rybne, a przy drogach dojazdowych do opactwa posadzili lipowe aleje. Tworzona stopniowo oprawa zabudowań klasztornych zielenią nie wypływała pierwotnie z kryteriów estetycznych, lecz wiązała się z potrzebami życiowymi gospodarnego konwentu. Sadząc np. aleje lipowe zapewniano pożytki pasiece i aptece klasztornej. Dopiero w późniejszych wiekach, gdy odrodzenie zbliżyło ludzi do natury i otwarło ich oczy na piękno przyrody mogła zrodzić się w głowach bywałych w świecie opatów myśl o upiększaniu otoczenia klasztoru ogrodem ozdobnym, aby - jak pisano w XVI w, -ziółka abo drzewa zielonością swą ludziom czyniły luboscy rozkosz. Wiek XVII i XVIII przyniósł jeszcze silniejsze wzmożenie się tendencji do korzystania z kojącego oddziaływania przyrody, pośród której człowiek się cieszy, karmi i rekreiuie, melankolię moderuie, serce rozwesela, mózg i głowę posila. Niezwykle piękne założenia parkowe powstawały w Oliwie i sąsiednim Wrzeszczu oraz Sopocie już od XVI w. Zakładali je przy swoich letnich rezydencjach patrycjusze gdańscy, prześcigający się w tworzeniu urodziwych architektonicznie pałacyków i ogrodów ozdobnych, sławionych przez podróżników. W ślady ich poszedł w połowie XVIII w. opat Jacek Rybiński, wielki miłośnik sztuki i esteta. Budując około 1755 r. nową siedzibę opatów postanowił założyć obok niej rozległy park, o architekturze opartej na istniejącej sztuce ogrodowej. Zaplanował go wspólnie z opatem i następnie zrealizował Kazimierz Dębiński, architekt i ogrodnik z Kocka, wzorując się na założeniach słynnej francuskiej szkoły Andre de Nótre a. Zezwalały one na wieloosiowość i wprowadzenie do układu dalekich perspektyw oraz wykorzystania takich elementów, jak stawy, potoki, kanały wodne itp. Dębiński urządził przed frontem nowego pałacu parter kwiatowo-trawnikowy z fontanną, obramowany z dwu stron grabowymi szpalerami, wypunktowany na narożach stożkami strzyżonych cisów. Jako roślinę obwódko wą wprowadzono do parteru bukszpan, uformowany w symetryczne barokowe figury. Dzięki otwartej galerii pałac wiązał się z ogrodem w jedność kompozycyjną. Kompozycję tę zamykał od południa staw, ale za nim otwierał się widok na wzgórza leśne, ciągnące się wzdłuż ulicy, niegdyś osady, Polanki. Drugą poprzeczną oś układu wyznacza potężna, strzyżona aleja lipowa, 15-metrowej wysokości. Jej przedłużenie stanowi kanał wypełniony wodą ujęty dwoma szpalerami lipowymi, spełniającymi rolę cienistych chłodników. Uzyskano je dzięki sztucznemu wygięciu konarów i utworzeniu krytego chodnika, jakby tunelu zasklepionego zielenią, nazywanego bindażem. Z punktu przecięcia się obydwu osi układu parkowego otwiera się widok na morze, a jego oprawę tworzą strzyżone ściany alei oraz szpalerów przy kanałowych. Z aleją sąsiaduje sztuczna dolinka, nazywana niegdyś dla jej piękności paradyżem. Rośnie tu zespół rzadkich drzew i krzewów - magnolie, rododendrony, azalie, zakwitające wiosną istną gamą baśniowych kolorów. W zakątku tym ustawiono w 1955 r. popiersie Adama Mickiewicza dla uczczenia setnej rocznicy zgonu poety. Od tej pory ogród oliwski nazywany jest parkiem im. Adama Mickiewicza. Przy jednym z wyjść z dolinki zachowała się znana turystom Grota Szeptów, czyli dwie zbudowane naprzeciw siebie muszle akustyczne, tkwiące w nasypach ziemnych. Na przedłużeniu paradyżu ku wschodowi, tuż za główną alejką spacerową znajdował się niegdyś labirynt z drewnianym zwierzyńcem i innymi rzeźbionymi dziwami i figurami. Na miejscu tym urządzono około 1910 r. duży ogród skalny (alpinarium), w którym rośnie kilkaset gatunków rzadkich roślin. Obok wznosi się oranżeria klasztorna, wykorzystywana przez cystersów do hodowli cytryn i pomarańcz oraz winorośli. Po wojnie urządzono w niej cieplarnię, a w dobudowanej przed kilkunastu laty części budynku palmiarnię. Dalej ku wschodowi, między wspomnianym kanałem a korytem Potoku Oliwskiego i stawem dawnego młyna założono około 1953 r. ogród botaniczny z bogatym zespołem kwiatów i poletkami roślin lekarskich i kuchennych. Znakomicie wykorzystano przy komponowaniu ogrodu ozdobnego koryto potoku Oliwskiego. Jego część znajdującą się przy narożu starego i nowego pałacu przekształcono w niewielką podłużną sadzawkę, ujętą w oprawę drzew i ozdobnej zieleni. Z późniejszego koryta powstał wielki staw o kształcie litery L, należący do nowszej części parku o charakterze krajobrazowym. Dokomponował ją około 1800 r. sprowadzony z Berlina ogrodnik Saltzmann, syn twórcy słynnego ogrodu w Sans-Souci. Zobaczyć tu można drzewa olbrzymy z czasów wcześniejszych niż park Rybińskiego - dęby, buki, modrzewie, jodły kalifornijskie, kasztany jadalne, daglezję zieloną i inne. Znajduje się tutaj również, przy ujściu wielkiego stawu hałaśliwa kaskada, urządzona przy sztucznej tamie kuźnicy wodnej, produkującej drut, a zlikwidowanej około 1600 r. Z różnych ozdobnych elementów parkowych zachowały się jedynie dwa sztuczne pagórki, zwieńczone kępami starych drzew. W tej części parku urządzono w 1975 r. stałą galerię współczesnej rzeźby gdańskiej, w tym zespołu dziel z gatunku "forma przestrzenna". We francuskiej części parku umieszczono na wysokich cokołach granitowe popiersia książąt pomorskich - Świętopełka i Mściwoja II, dłuta Alfonsa Łosowskiego. Przypomnieć trzeba, że prochy ich spoczywają w podziemiach klasztoru.