Łeba nad morzem oraz inne miejscowości

Ratusze w Gdańsku

11 września 2011r.

Najbardziej reprezentacyjną budowlą świecką w Gdańsku, dumą dawnych i współczesnych mieszkańców jest Ratusz Główny, nazywany także Ratuszem Głównomiejskim. Znacznie od niego skromniejszy zarówno wyglądem, jak i znaczeniem historycznym Ratusz Staromiejski także zasługuje na baczną uwagę krajoznawcy, jako interesujące dzieło wybitnegomistrza epoki renesansu. Prócz wymienionych istniały niegdyś w Gdańsku dwa dalsze ratusze: jeden był siedzibą władz Młodego Miasta, zbudowaną w 1 poł. XV w. i zburzoną w 1454 r., drugi, zwany polskim ratuszem znajdował się w XV w. przy ul. Igielnickiej w Gdańsku-Osieku. O wyglądzie tych obiektów nie posiadamy żadnych informacji. Ratusz Głównego Miasta wzniesiono w najbardziej eksponowanym punkcie terytorium miejskiego, bo przy głównej arterii komunikacyjnej i obok placu pełniącego funkcje rynkowe, a także w sąsiedztwie kościoła parafialnego. Pierwszy okazały budynek stanął na tym terenie w 2 poł. XIII w. Dobrze zachowane dolne partie odkopano podczas badań przeprowadzonych po 1971 r. Był to obiekt o konstrukcji szkieletowej, wzniesiony na splantowanym wale obronnym osady z X - XII w. Sądzi się, że mógł to być ratusz albo dwór kupiecki, owo palatium, na którego budowę dał zezwolenie król Władysław Łokietek. Sprawa pierwszych etapów budowy istniejącego obecnie ratusza nie jest w pełni wyjaśniona. Zapiski kronikarskie mówią o wzniesieniu pierwszego budynku w latach 1327 -36. Po uzyskaniu przez miasto w 1378 r. pełnego prawa chełmińskiego nastąpiła rozbudowa ratusza, udokumentowana księgą rachunkową z lat 1379-82. W latach tych mistrz Henryk Ungeradin z pomocnikami Tidemannem i Gruwelem poszerzył gmach ku zachodowi i przebudował jego część wschodnią. Około 1400 r. był ratusz budynkiem dwukondygnacjowym z podpiwniczeniem i niską wieżą z zegarem. Wtedy powstał przejazd z ul. Długiej na dziedziniec, utworzony przez trzyskrzydłowy budynek zajazdu, zwany dworem miejskim. Dalsza rozbudowa gmachu nastąpiła w 2 poł. XV w., prawdopodobnie w dwu etapach. Nadbudowano najpierw trzecią kondygnację i skonstruowano dach nad całym gotyckim skrzydłem, zasłaniając go od strony Długiego Targu wspaniałą, bogato rozczłonkowaną profilowanymi wnękami attyką, a od zachodu szczytem schodkowym. W drugiej połowie XV w. uzyskała dzisiejszą wysokość wieża, którą w 1492 r. zwieńczył strzelistym gotyckim hełmem Michał Enkinger. Około połowy XVI w. stanęły na miejscu dworu miejskiego trzy skrzydła otaczające dziedziniec ratuszowy, pierwotnie dwukondygnacjowe. Z tego czasu zachowały się sklepienia sal na piętrze zachodniego i północnego skrzydła. Po pożarze, który zniszczył w 1556 r. górę gotyckiej części ratusza, przystąpiono do odbudowy, trwającej w latach 1559-62 r. W tym czasie mistrz Michał Marquart wykonał na wieży taras strażniczy (dziś widokowy) i otoczył go kamienną balustradą, a na narożach umieścił tarcze herbowe. W 1561 r. ukończył Dirc Daniels budowę wspaniałego hełmu, który zwieńczono statuą króla Zygmunta Augusta, trzymającego berło i chorągiew z godłem miasta i wyobrażeniem żaglowca. Że jest to postać polskiego władcy - czemu usilnie zaprzeczali propagandziści niemieccy - świadczy zapis dokonany na polecenie Rady Miejskiej, który informuje: ... 9 kwietnia 1709 r. zegarmistrz Jan Fermann... zdjął figurę króla Zygmunta Augusta, naprawił ją... i wraz z chorągiewką i stateczkiem umieścił szczęśliwie na dawnym miejscu. Jan Moor z Brabantu skonstruował i umieścił w hełmie carillon-zespół 14 dzwonów wygrywających melodie. Osobny dzwon wybijał godziny. Monumentalną ścianę - attykę wschodnią ozdobili rzeźbiarze H. Linth i K. Brun w 1562 r. kamienną ażurową balustradą i umieścili na niej kartusze z herbami. Flankujące fasadę wieżyczki nakrył Dirc Daniels niewielkimi hełmami. Dzwon umieszczony w jednym z nich odzywał się tylko wówczas, gdy kat ścinał głowę przestępcy przed Dworem Artusa. Z XVI w. pochodzą obydwa zegary: wieżowy sprzężony z carillonem i słoneczny, wykonany w 1589 r. przez A. Glazera. Umieszczona w górze sentencja głosi: Cieniem są dni nasze. Około 1585 r. wzniesiono trzecią, a w 1846 r. czwartą kondygnację bocznych skrzydeł ratusza. Z 1768 r. pochodzi paradne podproże i portal ratusza, wykonane przez Daniela Eggerta. Umieszczone w portalu nad wejściem Iwy herbowe spoglądają ku Złotej Bramie, jakby w oczekiwaniu na wjazd króla polskiego. Po zakończeniu w XVI w. prac budowlanych przystąpiono do wyposażenia wnętrz w dzieła sztuki i niezbędne sprzęty. Zatrudniano tak wybitnych malarzy, jak Jan Vredeman deVries, Izaak van den Blocke, Antoni Moeller i inni. Występuje też wśród twórców Krzysztof Boguszewski. Prace rzeźbiarskie wykonywali: Szymon Herle, Willem van der Meer Mł., Wilhelm Richter. Prace nad wystrojem wnętrz trwały jeszcze w XVIII w.; wprowadzano zmiany i uzupełnienia, dołączano np. portrety nowych królów polskich itp. W 1764 r. przybrano Wielką Salę Rady purpurowym obiciem z weneckiego aksamitu; stąd powstała jej nazwa - Czerwona Sala. Po pożarze w 1945 r. mury wypalonego ratusza i jego wieży były w tak katastrofalnym stanie, że zapadła już decyzja o rozbiórce ruiny, nie nadającej się - jak sądzono - do odbudowy. Gorący sprzeciw ludzi znających wartość zabytku i zajęcie słusznego stanowiska w tej sprawie przez resortowe ministerstwo sprawiły, że w 1945 r. przystąpiono do zabezpieczania i odbudowy gmachu. Zakończeniem pierwszego etapu prac zmierzających do przywrócenia Ratuszowi Głównemu jego dawnej świetności było ustawienie wdniu 7 X11950 r. na wieży zrekonstruowanej statuy Zygmunta Augusta - symbolu władztwa Rzeczypospolitej nad morską stolicą kraju. Postać króla modelował, wzorując się na rysunkach inż. Kazimierza Macura artysta rzeźbiarzAlfonsŁosowski, zrekonstruował ją w metalu Marian Ogorzeją, a pozłotę wykonano w pracowni Muzeum Narodowego w Warszawie, pod kierunkiem prof. Greina. Zużyto na nią 2,25 kg złota dukatowego. Odbudowa ratusza i rekonstrukcja jego wnętrz trwały około ćwierć wieku. Pracowały przy nim setki ludzi - architekci, konserwatorzy zabytków, malarze, rzeźbiarze, artyści rzemieślnicy, mistrzowie murarscy i innych zawodów oraz robotnicy. Autorem projektu odbudowy gmachu, rekonstrukcji hełmu i niektórych pomieszczeń był inż. Kazimierz Macur, dozór konserwatorski sprawował prof. Jan Borowski, później mgr Bronisław Mieszkowski i inż. Zdzisław Kwaśny. Wielkie są zasługi prof. Stanisława Obmińskiego, prof. Bronisława Bukowskiego, inż. Józefa Chrzanowicza i wielu innych. Odbudowany z największą starannością budynek ratusza udostępniono w 1970 r. zwiedzającym, a 25 III 1971 r. otwarto w nim Muzeum Historii Miasta Gdańska. O ratuszu gdańskim napisał jeden z koneserów architektury iż: W całej Europie trudno znaleźć drugie, tak skończone arcydzieło. Na podziw zasługują również niektóre wnętrza tej niezwykłej budowli. Słyszy się w nich echa dawnych wydarzeń, gdyż tu Rada Miejska przez całe stulecia decydowała o najważniejszych sprawach grodu i jego obywateli, tutaj też zasiadali królowie polscy, by wysłuchiwać poddanych i wydawać zarządzenia, czy ferować wyroki, pod tymi stropami toczyły się w okresie rozbiorów Polski rozpaczliwe dyskusje rajców, jak obronić się przed wpadnięciem w szpony pruskiego wampira, jak nazwała Fryderyka II Joanna Schopenhauer. A oto kilka informacji o najważniejszych pomieszczeniach ratuszowych, które należy zobaczyć w czasie pobytu w Gdańsku. Do najstarszych należy tzw. Maty Krzysztof -zasklepiona salka w dolnej części wieży, pokryta freskami z XV i XVI w., pełniąca od 1416 r. funkcję kaplicy. Nad nią, również w trzonie wieży znajduje się Wielki Krzysztof, niegdyś archiwum, o sklepieniu krzyżowym z malowidłami z 1583 r. przedstawiającymi zespół herbów, w tym Polski i Litwy. Reprezentacyjna sień na piętrze (z modrzewiowym stropem, pokrytym malowidłami Józefy Wnukowej oraz piękną rekonstrukcją kręconych schodów i oryginalną renesansową kratą) sąsiaduje z Wielką Salą Lawy, czyli salą sądową. W niej znajdowały się liczne portrety królewskie i malowidła historyczne, zlikwidowane przez Prusaków. Istniejący fryz z postaciami królów wymalował Jacek Żuławski, a strop i wnęki okien ozdobiła Hanna Żuławska. Prawdziwa uczta duchowa czeka turystę w Wielkiej Sali Rady, zwanej Salą Czerwoną. Ocalało prawie całe jej wyposażenie. wywiezione z Gdańska na czas działań wojennych. Na ścianach znajduje się 7 malowideł z 1595 r. Vredemana de Vries, wybitnego przedstawiciela manieryzmu niderlandzkiego, z alegorycznymi przedstawieniami cnót i występków w rodzaju: pobożność i bałwochwalstwo lub zgoda i niezgoda i inne. Sąsiaduje z nimi wspaniały renesansowy kominek z 1593 r., dzieło Willema van der Meer Mł. z Gandawy. Głównym elementem wystroju jest pyszny strop z 25 obrazami Izaaka van den Blocke, wśród których centralne miejsce zajmuje wielki obraz z alegorycznym przedstawieniem powiązań Gdańska z Polską. Wszystkie dzielą malarskie uzyskały wspaniałą oprawę snycerską, wykonaną w warsztacie Szymona Herle. Przepysznie zdobione ławy i gzymsy oraz obicia wiążą w jednolitą i harmonijną całość cały zespół plastyczny Czerwonej Sali, przypominającej jedno z pomieszczeń w weneckim Pałacu Dożów. Na tym samym piętrze godne obejrzenia są: Mata Sala Rady (Zimowa) z kilku herbami i zabytkowym kominkiem, Mata Sala Lawy z oryginalnym sklepieniem i sala "Pod Zodiakiem" z malowidłami Jacka Żuławskiego na sklepieniu. Na następnej kondygnacji znajduje się kilka sal z bardzo ciekawymi ekspozycjami, związanymi treściowo z dziejami i sztuką Gdańska. Zniszczenia i odbudowę Gdańska ukazuje wystawa fotograficzna K. Lelewicza, znajdująca się na poddaszu. Wielką atrakcją jest, a właściwie są widoki z wieży ratuszowej na Gdańsk i okolicę. W polu widzenia znajduje się port Gdański ijego reda oraz Zatoka Gdańska. Pierwszy ratusz na Starym Mieście wzniesiono w 1382 r. Istniejący obecnie jest dziełem Antoniego van Obberghena, wzniesiony w latach 1587-95 r. Niska dwukondygnacjowa bryła budynku nakryta jest dwoma dachami, zasłoniętymi dołem niską arkadową attyką, flankowaną po bokach smukłymi wieżyczkami. Ładna wieżyczka wznosi się na wschodnim dachu ratusza. Architektura gmachu nawiązuje do form występujących w budownictwie niderlandzkim. Do wnętrza prowadzi cenny jako dzieło rzeźbiarskie portal, nad którym widnieje orzeł polski z herbem Wazów na piersi, a we fryzie herby Prus Królewskich i Gdańska. We wnętrzu, głównie w sieni na piętrze, jest szereg cennych dzieł rzeźby i malarstwa z XVI, XVII i XVIII w.