Łeba nad morzem oraz inne miejscowości

Gdańsk-Gdynia-Puck

25 lipca 2013r.

GDAŃSK — GDYNIA - PUCK Po Redę jest to część łiuji z Gdańska do Szczecina zbudowanej w r. 1870. Odnogę do Pucka zbudowano w r. 1898. Pierwsze trzy stacje za Gdańskiem, Wrzeszcze, (Langfubr), Oliwa i Sopoty leżę jeszcze na terytorjum w. rn. Gdańska. Ich opis podaje dr. M. Orłowicza "Przewodnik po Gdańsku* (Warszawa 1922). Dopiero 2 km. za stacją w Sopotach na mostku na potoczku Swelinie, przekracza pociąg znowu granice Polski. Kack Mały (17 km.) wioska, która tworzyła niegdyś jedną część z Kacem i Kolibkami, do r. 1773 własność bisk. kujawskich (p. str. 175). Kościół ewangelicki istnieje od XVI w. dla osadników niemieckich sprowadzonych do hut i młynów nad Kaczą. 2 km. na południe Kolibki, folwark na wyżynie niedaleko morza (p. str, 160), dawne dobra Wejherów, Radziwiłłów, króla Sobieskiego, Przebędowskich, a od r, 1793 Niemców. W r. 1919 powróciły dobra w ręce polskie, jedyny to polski dwór nad morzem. Po śmierci króle Jana przebywała tu często królowa Marja Kazimiera dla kąpieli morskich, a królewicz Jakub sprzedał dobra dopiero w r. 1720 Przebędowskim. Pod staremi lipami przy parku stał niegdyś dwór, po którym obecnie niema śladu. W parku dworskim dostępnym tylko za specjahiem pozwoleniem "grota Marysieńki^, nazwana na pamiątkę królowej Kazimiery. Kościół z r. 1757, fundacji starosty puckiego Józefa Przebędowskiego, pierwotnie Reformatów, obecnie fit jałny. Pensjonat "Halina" (w r. 1924 - 200 gości). 2 km. na wschód z Kacka, przy ujściu Kaczy do morza Orłowo, mały nadmorski zakład kąpielowy z pensjonatem i restauracją, oraz przystanią parowców, położony u stóp wysokiego, zalesionego przylądka, widocznego dobrze z Sopot. Nad morzem, malownicze zalesione wzgórza, pełne romantycznych polanek. Pensjonaty "Dom Kuracyjny" oraz Adlera. W r. 1923 bawiło tu 500 gości. Plaża tu nie nadzwyczajna, z powodu mnóstwa kamyków, natomiast pod względem krajobrazowym jest to najpiękniejsza okoiica na polskim brzegu. 1 km na północ z Kacka Radłowo (po kaszubsku Re-dłowo), folwark na wyżynie 90 m. n. p. m, niedaleko morza, skąd piękny widok na zatokę Pucką, po Hel, Gdańsk i Sopoty. Wioś w XIV w. należała do komturstwa w Gdańsku, w XVIII w. do Przebędowskich. Od r., 1568 był tu kościół ewangelicki, któ-y potem zniszczał bez śladu. Są to dobra rządowe, a istnieje projekt ich parcelacji celem założenia zarówno na wyżynie, jak i w spadających ku morzu dolinkach wśród lasów dużego, planowo założonego, letniska nadmorskiego o typie miasta — ogrodu. Już obecnie urządzono tu dwupiętrową willę przerobioną z obory folwarku, vi której mieścił się w r. 1923 pensjonat dla urzędników Ministerstwa Reform Rolnych, w którym w ciągu sezonu gościło 500 osób, W okolicznych lasach od strony morza wiele ścieżek i dróg jezdnych. Ku morzu w stronę Kamiennej Góry prowadzi bardzo piękny wąwóz o plaskiem dnie zajętem przez łąkę, na której w przyszłości mają stanąć wille. Przecina go wał przedhistorycznego grodziska (p. str. t59). Na zachód od Kacka, duże i piękne lasy liściaste, przez które prowadzi droga północnym brzegiem rzeczki Kaczy piękną górską okolicą. Wśród lasów na wyżynie 105 m, n. p, m. leży wioska Wytomin, dawne dobra Brygidek z Gdańska, oddalona 2 km. od Kacka. 7 km. w kierunku południowo wschodnim z Kacka, na północ od Chwaszczyna (p. str. 99) leży najwyższe wzniesienie tej okolicy, zwane przez Niemców Dohnasberg (206 m. n. p. mj, gdzie z nagiego szczytu oznaczonego tryjangułem rozległy widok z jednej strony na morze, z drugiej na Szwajcarję Kaszubską. Gdynia (21 km.) kaszubska wieś rybacka nad morzem o 1200 m., zarazem wzrastające letnisko, nadmorskie miejsce kąpielowe i port, Hotele: Hotel i rest. "Polska Riviera", E. Szykowskiego (kurhaus), hotel i restauracja Grzegorzew- skiego, hot. Kostrzańskiej, hot. J. W ojewskiego. Pensjonat "Świt" (Anieli Borowskiej) z kawiarnią. Restauracja Augusta Skwierczą. Kawiarnia Warszawska J. Lothowej, Kawiarnia Pomo rzanka, mleczarnia Kaszubska, Bazar Kaszubski, z wyrobami przemysłu ludowego. Gdynia istniała już w XIII w., a Świętopełk II w r. 1224 darował ją Cystersom z Oliwy. W końcu XIV w drogą darowizny przeszła na klasztor w Kartuzach, w którego ręku utrzymała się do kasaty, potem rząd pruski w r. 1820 dobra rozparcelował między Niemców. Jeszcze za czasów pruskich rozwijała się Gdynia na miejscowośc kąpielową nadmorską, a od czasów przyłączenia do Polski wzrasta w tym kierunku bardzo szybko, tak, że obecnie może pomieścić już 2000 letników. W budowie duży port wojenny i handlowy. Brzeg morski piaszczysty, wygodny dla kąpieli, posiadający te same warunki co Sopoty. Nad morzem 100 m. długi drewniany pomost, gdzie przystają parowce do Pucka, Helu i Gdańska- Obok łazienki kąpielowe. Za nimi wykończa się budowę teatru (kinoteatru), wzniesionego w r. 1923 przez arch, Gronowskiego. Cokolwiek dalej poznańscy architekci Wojtkiewicz i Baranowski budują nowy kościół z wieżą, W miejscu jest zakład SS. Wincentynek z kapliczką. Nadto odprawiają się nabożeństwa w prowizorycznej kaplicy. Do rozwoju Gdyni przyczynia się płównie założone w roku 1920 mające tu swą siedzibę "Polskie Towarzystwo kąpieli morskich", które skupuje ziemie, parceluje ją i buduje wille, W szczególności powstają one metyle w samej Gdyni, ile na dominującem nad nią od strony południowej nagiem wzgórzu, zwanem Kamienną Górą, gdzie w latach 1922—23 zbudowano 52 większych i mniejszych will (p. ilustr. str, 140 i 141), przeważnie modernistycznych, a dalsze znajdują się w budowie. U stóp Kamiennej Góry zbudowano też duży dworzec zdrojowy, połączony z hotelem "Cassubia" (proj. Tadeusz Zieliński). Do piękniejszych will należą willa "Baśka" (proj. Oskar Sosnowski) i willa "Sokola" (proj. T. Zieliński). Nowe letnisko otrzymało nazwę Kamieniec. W r. 1924 przybędzie dalszych 20 will. Letnisko to ma własny wodociąg i elektrownię, w projekcie budowa własnych łazienek. W r, 1923 bawiło w Gdyni i Kamieńcu 3.500 gości (p. str. 158). Na zachód sąsiaduje z Gdynią pasmo pięknych * lesistych wzgórz (p. str. 139), skąd widoKi na morze, zatokę Gdańską i półwysep Hel, Kępę Oksywską i daleką i szeroką przestrzeń ląk, ciągnących się przez Chylonję, Rumję i Redę, aż po Weyherowo. Od północy łączy się z Gdynią bezpośrednio osada Oksywskie Pieski, należąca już do powiatu puckiego, 3 km. na północ Oksywie Z Gdyni biegnie pociąg ku zachodowi, oddalając się od morza, przez bagniste niegdyś łąki przerżnięte siecią kanałów, które oddzielają położone na południe zalesione wzgórza, rozpoczynające Śzwajcarję Kaszubską od położonej na północ Oksywskiej Kępy. Ma to być dolina Pra-Pregoły, Leżą przy niej stacje od Gdyni po Weyherowo, Chyloiija (26 km.) wieś o 600 m., dawne dobia starościń kie, później Sobieskich i Przebędowskich, obecnie rządowe (nadleśnictwo w miejscu). Pierwotny kościół św. Mikołaja fundował w pocz. XIV w. archidjakon pomorski Stanisław. Obecny kościół został odrestaurowany w r. 1896. Dla sąsiedztwa morza i lasów przybywa tu kilkadziesiąt osób na lato, ogółem jest do wynajęcia 30 pokojów. Gosoody- Pawła Sokołowskiego (pensjonat), Augustyna Semmerlina (pensjonat) i Jerzego Vossa. Ma południe góra św, Mikołaja (85 m. n. p. m.), zwana przez Niemców Świętą Górą, gdzie według podania miał się objawić święty Mikołaj, to też stała tu później kaplica z cieszącą się sławą cudowności rzeźbą tego świętego. W r. 1732 w miejsce poprzedniej drewnianej kosztem Przebędowskich stanęła tu kaplica murowana, a obok niej mieszkał pustelnik. Zczasem ewangielicy zniszczyli kościół, a kaplicę obalił wicher w r. 1845. Pozostały po niej tylko ślady, jak również po studzience koło kaplicy. Wzgórze to zaczyna szereg wzgórz ku południowi ciągnących się, przerżniętych parowami. Porastają je liściaste ' łasy chylońskie, częsty cel wycieczek mieszkańców Gdańska. W lasach sporo leśniczówek, drogi przeważnie znaczone i zaopatrzone w napisy. Szczyty dochodzą do 150 m. W kierunku północnym biegnie z Chylonji gościniec przez Oksywską Kępę do Pucka. Stoki kępy od strony zachodniej porastają piękne lasy. Ziemia na kępie urodząjn a a wsie za możne. Gburzy tutejsi są nieraz właścicielami 300 morgowych folwarków, to też ich domy wyglądają jak dwory i posiadają duże murowane budynki gospodarskie. Na skraju kępy w jej najwyższym punkcie 62 m, n. p, m., 2 km. od Chylonji leży zamożna wieś gburska Pogórz. Dalej na północ Kosakowo, wieś nadana w r. 1210 przez ks. Świnisławę Norbertankom w Żukowie, od r. 1316—1772 własność Cystersów z Oliwy, później rozparcelowana między włościan. Jest to zamożna wieś gburska, podobnie jak i sąsiednie Pierwoszyno. Rumja-Zagórze (32 km. 36 m. n. p. m.) stacja w dolinie Zagórskiego potoku w miejscu, gdzie wypływa on z gór, a w dal' szym ciągu płynąc ku morzu tworzy zachodnią granicę Oksywskiej Kępy. Położone obok stacji Zaoór/.e należało w XVIII w. do Przebędowskich, którzy tu zbudowali kaplicę dla pielgrzymów idących do Weyherowa. Ze względu na silny ruch wy- cieczkowy, jest w Zagórzu kilka restauracji ogrodowych, "Hotel Bałtycki" i pensjonat "Uzdrowisko". W roku 1923 bawiło tu 200 gości. Wieś Rumja leży 2 km. na północ od dworca. Wśród 800 mieszkańców czwarta część ewangelików, którzy mają tu kościół. Wieś darował Subisław I Cystersom w Oliwie. Kościół był tu już w r. 1285. Przez pewien czas była tu przechowywana głowa św. Barbary, zanim ją Świętopełk II zabrał do zamku w Sartowicach. Wedle legendy przywiózł ją pewien biskup z Rzymu, który skutkiem rozbicia okrętu dostał się do Kumji, gdzie spędził 3 lata w niewoli, obracając żarnem, aż wyswobodził go przypadkowo biskup z Kamienia na Pomorzu, za co tamten wyrobił mu później w Rzymie uwolnienie od zależności od arcybiskupów gnieźnieńskich. Kościół z r. 1914. Na południe przytykają do Zagórza zalesione wzgórza, przerżnięte parowami, przez które biegnie sporo wygodnych ścieżek. Wzgórze nad dworcem dochodzi do wysokości 91 m. Na jednem z wzgórz, na południe wysuniętych wieża widokowa 30 m. wysoka, skąd piękny widok na dolinę Zagórskiego potoku, otaczające ją wzgórza i Oksywską Kępę. Niedaleko restauracja Pod Głuszcem. Na niemieckich mapach noszą okoliczne wzgórza różne lojalne nazwy, jako to Hohenzollern- hohe, Wilhelmshohe, Bismarckshohe i t. d. Wskazaną jest przechadzka do leśniczówki Zagórze (3 km. w kierunku połudn.-zach.). Droga prowadzi doliną Zagórskiego Potoku, gdzie mija sanatorjum, potem zalesionym 1 km. długim parowem, który nazywają Czarcim Jarem. Drogi przez lasy prowadzą do położonej 5 km. na południe na otoczonej lasami wyżynie, 160 m. n. p. m. wioski Lężyce. 2 km. na południe na skraju lasu góra Grodzisko 188 m. n. p. m. Przez *dolinę Zagórskiego Potoku, która należy do najpiękniejszych okolic w tych stronach, biegnie gościniec w głąb Szwajcarji Kaszubskiej. Przez pierwszych 14 km. do Kamionki prowadzi on lasem mieszanym, wśród malowniczej pagórkowatej okolicy, wznosząc się niemal do poziomu 200 m. n. p. m. 3 km. za Zagórzem leśniczówka Stara Piła, gdzie urządzono sztuczną pstrągarnię. Wogóle w Zagórskim Potoku ze względu na bardzo czystą wodę jest dużo pstrągów. 7 km. za Zagórzem leśniczówka Piekiełko, częsty cel wycieczek. Z Kamionki można powrócić do stacji w Redzie, przez Bierzkowice, drogą wśród szeregu otoczonych lasami jezior, jak Pauśnik, Wygoda (149 m.), Krypko, Borowo (163 m.) i inne. 2 km. na południe od Wyspatowa, ładnie nad jeziorem tej nazwy położonego folwarku, najwyższy punkt tych okolic, naga Pucka Góra (202 m. n. p. m.) p. str. 122. Z Wyspatowa można powrócić do Redy albo krótszą drogą przez Gniewowo (p. niżej), albo cokolwiek dalszą, przez piękną zalesioną dolinę Redy. Po drodze wioska Zbychowo. Lasy tych okolic są przeważnie mieszane, szpilkowe i iglaste. Najpiękniejsza partja lasów w okolicy wyżej wymienionych jezior, szczególnie przy drodze z Gniewowa do Borowa. Z Zagórza w kierunku zachodnim, przez łasy i wzgórza, piękna wycieczka do Weyherowa (11 km.) przez otoczoną lasami, wieś Gniewowo, położoną na wyżynie 142 m. n. p. m. We wsi poczta i gospoda Beniera z restauracją. W okolicznych lasach sporo głazów eratycznych. Za największy uchodzi t. zw. kamień koło Zagórza, mający 9 m. obwodu i 2'/a m. wysokości, który leży 70 kroków od drogi z Zagórza do Gniewowa (rewir 110 b). Jest tu także kilka innych głazów, które mają odrębne nazwy. Kamień w rewirze 49 o 8.2 m. obwodu, a 3.5 m. długości nazywają Niemcy "Lindenstein". Inny koło słupa granicznego rewiru 192—190 "Algenstein". W rewirze 203 c. tuż obok przysiółka Młynki "Wiszący Kamień" przy drodze z Gniewowa do Weyherowa i w tej samej okolicy na lewo od potoku "Szczerbaty Kamień". Droga wychodzi z lasu dopiero przed Weyherowem koło Kalwarji. Reda (36 km.) stacja węzłowa kolei do Weyherowa (10 km.) i Pucka (16 km,), wioska o 1000 mieszk., z większością Niemców ewangelików. Gospoda Leona Krzyczkowskiego z restauracją i dwoma pokojami gościnnnymi. Kościół katolicki z roku 1903 i kościół ewangelicki. Nazwa pochodzi od dużych torfo-wisR w okolicy, zwanych rudami (po kaszubsku reda). Na stacji kolejowej oryginalne pomosty z rusztowaniami do ładowania toriu do wagonów. W starych dokumentach nosi wieś nazwę Grenclewo. Rzeka Reda zdawna służyła do uprzemysłowienia okolicy, poruszając młyny, tartaki kuźnice żelaza. Koło Redy przestaje być rzeką górską, a stąd ku morzu ciągną Ładownia toriu w Redzie Fot. Zdzisi. Marcinkowski Ze zb. Min. Robót Publ. się obszerne torfowiska, aż po ujście Redy, zajmujące około 60 km.2, a przerżnięte całą siecią kanałów. W kierunku południowym piękna droga przez wzgórza porosłe starym lasem (t. z w. droga Bozona) z widokami na Oksywską Kępę i morze do Gruewowa, a stąd przez prostolinijną graniczną linję wiodącą wśród starego lasu dębowego i bukowego (Niemcy nazywają ją "Schone Gestell") na Pucką Górę (202 m.), Z Redy zbacza pociąg do Pucka ku północy biegnąc początkowo doliną Redy. Na prawo pozostają obszerne torfowiska Redy ciągnące się ku morzu, zaś na lewo łasy Darz-lubskie. Na ich skraju leży stacja ReJtowo (41 km.) dawne dobra starostwa puckiego , W dalszym ciągu wznosi się pociąg stromo w górę na Kępę Pucką, w dole widać torfowiska nad Redą, przecinający je gościniec ocieniony aleją drzew, a za niemi sinieje morze. Na Kępie Puckiej mija pociąg stację Mrzezino (45 km.) poło żoną na skraju torfowisk Redy i Zelistrzewo (48 km.), które jest najbliższą stacją kolejową dla położonych na brzegu morskiem Osłonina i Rzucewa

wczasy, atrakcje, wycieczki, Gdańsk, Gdynia, Puck, Osłonino, Rzucewo, Reda, Pierwoszyno, Oksywie, pomorze, Kaszuby, Wycieczki, zwiedzanie